قدیمیترین مرکز آموزش عالی تأسیس شده در آذربایجان رصدخانه مراغه میباشد که زمان تأسیس آن به بیش از هشتصد سال قبل برمیگردد. این مرکز دانشگاهی قدیم شامل رشتههای ریاضی، فیزیک و نجوم بود که به همت خواجهنصیرالدین طوسی دانشمند نامی ایران بنا نهاده شد. رصدخانه مراغه دارای کتابخانهای با بیش از 400،000 جلد کتاب بود و دانشمندانی از نقاط مختلف جهان در آن گرد آمده بودند. این مرکز دارای انتشارات با ارزشی چون «ذیج ایلخانی»، «تحریر اقلیدس»، «شرح الاشارات»، «اوصاف الاشراق»، «اصطرلاب»، «قوائد فی طب»، «صدرالاکواب» و ........... میباشد که زینت بخش کتابخانههای معتبر جهان از جمله ایران، پاریس، لندن، امریکا، ارورپای غربی، ترکیه، جمهوری آذربایجان، تاشکند، دوشنبه و پطرزبورگ است.
گلوبی ستارهشناسی معروف رصدخانه مراغه در موزه اسپنگر برزیل نگهداری میشود و قدیمیترین گلوبی ستارهشناسی آن مرکز میباشد.
رصدخانه مراغه نه تنها کاملترین رصدخانهایست که تا زمان خود ایجاد شده است بلکه نخستین رصدخانه مجهزِ قبل از کشف دوربین به شمار میرود. بطوریکه تا سیصدسال بعد رصدخانهای به مجهزی آن در غرب بوجود نیامد.
اگر در فضای اینترنت بخواهیم در مورد رصدخانه مراغه جستجو کنیم،تیترهای زیر به چشم خواهند خورد
- مجموعه تاریخی افلاک نما و رصد خانه مراغه، یادآور دوران طلایی و پیشتازی ایران در عرصه علم و فرهنگ جهان است.
- رصدخانه مراغه پیشگام در ترویج علم و فرهنگ در ایران زمین
- رصدخانه مراغه نخستین مرکز نجومی جهان
- رصدخانه مراغه ؛ یادگار پیشتازی ایران در ترویج علم و فرهنگ جهان
- رصدخانه مراغه نماد هویت ایرانیان است
- یونسکو سال ۲۰۰۸ را سال رصدخانه مراغه نامگذاری کرد
هرچند در ابطال این حرف آقای رضا مرادی غیاث آبادی چنین می نویسد که :
امیدوار است کسانی که علاقه‌ای به رصدخانه مراغه و نجوم ایرانی دارند، سری به محل ویران و انباشته از زباله این پایگاه بزرگ علمی و پژوهشی ایرانیان در تپه «رصد داغی» در شمال غربی شهر مراغه بزنند و کمی به وضعیت اسفبار آن بنگرند و یا مثلاً «زیج ایلخانی» خواجه نصیر طوسی (بنیادگذار رصدخانه) را برای یکبار هم که شده منتشر کنند.
و در میان این تیترها سخنان سوزناکی دیده می شوند
- قدیمی ترین رصدخانه کشور در معرض نابودی
آری،چنین است،یادگار دوران طلایی ایران در عرصه علم،نخستین مرکز نجومی جهان،نماد هویت ایرانیان در معرض نابودی است، پوشش فایبرگلاس آن فرسوده گشته و برف و باران تنها سکوی بازمانده از خواجه نصیرالدین طوسی را می سابد و از بین می برد، می گویند بنای رصـدخانه ، 15سال طول کشید ولی در سایه بی مهری مسئولان این بنا در عرض 1 سال دیگر تخریب خواهد شد،سوالی که در فکر همه مراغیان جایی برای خود بازکرده این است که چرا هیچ کاری مبنی بر جلوگیری از تخریب این اثر بین المللی انجام نمی گیرد؟
این اثر به کدامین اتهام مجرم گشته که باید اینگونه پاسخگو باشد؟در رأس مکانهای دیدنی شهر مراغه نام رصدخانه را می بینیم و هر مسافر طرفدار علم و جویای حقیقت در بدو ورود به این شهر به سمت این مکان روانه می گردد ولی افسوس که با فکری مملو از سوال،قلبی جریحه دار،دستی درازتر از پا،چشمانی به دنبال گذشته آنجا را ترک می کند.
به کدامین دلیل آب شربی در این مکان دیده نمی شود؟به کدامین جواب گلگاری در فضای این مکان دیده نمی شود؟به کدامین منطق این مکان باید از لیست آثار حذف گردد؟
در میان این تیترها،وعده هایی هم دیده می شوند ولی ما هم به دنبال عملی نشدن این وعده ها خسته از شنیدن شعار هستیم.
- طرح احداث موزه رصدخانه مراغه،به زودی اجرا میشود
- تبدیل رصدخانه مراغه به پایگاه ستاره شناسی دوره اسلامی
- رصدخانه و میراث تاریخی مراغه احیا میشود
- رصدخانه مراغه، مرکز تحقیقاتی و گردشگری میشود
" طبق منابع موثق، رصد خانه شهرستان مراغه تا قبل از دوره اختراع تلسکوپ بزرگترین و پیشرفته ترین رصد خانه جهان بوده است.
نام مراغه همیشه با نام یکی از بزرگترین مراکز پژوهشی نجومی یعنی رصدخانه خواجه نصیرطوسی همراه است، رصد خانه ای که در زمان پایتختی مراغه توسط هلاکو خان مغول ساخته شده است. اهمیت این منطقه به لحاظ تاریخی و علمی به قدری زیاد است که برگزاری دهها همایش و کنفرانس و هم اندیشی نیز برای بررسی و تحلیل این عظمت کافی نیست. در همین حال، مطالعه طرح بازسازی رصدخانه خواجه نصیرالدین طوسی مراغه انجام شده و نقشه‌های مکانیکی و قابل اجرای آن آماده شده است.
با اجرای این طرح که از مصوبات دولت است این رصدخانه به یک مرکز تحقیقات نجوم واقعی و موزه نجوم تبدیل میشود.
در این طرح کارگاه ریخته‌گری، کتابخانه، کره سماوی برای رصد، ساعت‌های آفتابی و غیره که دردوران خواجه نصیر دراین رصدخانه موجود بودند طراحی شده است.
بر این اساس، دولت به دنبال خواسته مردم منطقه برای تبدیل این رصدخانه به یک مرکز علمی و تحقیقاتی، بازسازی این رصدخانه را تصویب کرده است و در سال گذشته چهار میلیارد ریال برای انجام این طرح اعتبار تخصیص داده است."
اینها حرفهایی بود از زبان تراب محمدی، رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی که در تاریخ 28 خرداد, 1390 در یک پایگاه اطلاع رسانی منتشر شده اند.
و گفتنی است، رصد خانه مراغه با شماره 1675 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
در میان خبرها دیده می شود که : تدوین مستند "رصدخانه مراغه" آغاز شد
امیدواریم در این مستند از واقعیت ها پرده برداری کنند.
و در آخر شاهد تیتر مأیوس کننده " تنها رصدخانه هولاکویی ایران حریم مصوب ندارد " هستیم
این نه تنها خواسته مردم شهر من٬بلکه خواسته بسیاری از نجوم دوستان٬فیزیکدانان و طرفداران میراث فرهنگی است که به این وضع رسیدگی شود
و لازم به ذکر است که در طی سالهایی که رصدخانه مراغه در حال ویرانی بود٬شاهد شروع به کار رصدخانه های ملی کاشان و کرمان بودیم
در ذیل شرح این شعارها نوشته شده است
_________________________________________________
زمان انتشار:سه شنبه 18 فروردین 1388
رصدخانه و میراث تاریخی مراغه احیا میشود
گروه شهری- سپیده سمائی:
«با وجود پیگیری‌های انجام‌شده و اختصاص بودجه، تاکنون اقدامی برای احیای محوطه تاریخی رصدخانه مراغه انجام نشده است.»
این را رئیس مرکز تحقیقات نجوم و اختر فیزیک مراغه می‌گوید. دکتر علی عجب‌شیری‌زاده با تاکید بر تاخیر در احیای بافت قدیمی بقایای کشف‌شده از رصدخانه مراغه، از تلاش‌های این مرکز برای احیای این بافت خبر می‌دهد: «این مرکز به‌منظور احیای بافت قدیمی رصدخانه مراغه طرح جدید احیای بافت این رصدخانه و ایجاد مرکز تحقیقات جدید نجوم در مجاورت آن را ارائه کرد که با وجود پیگیری‌های مکرر و برگزاری جلسات متعدد با مسئولان ذی‌ربط تاکنون موفق به اجرای عملیات احیا در این محوطه تاریخی- علمی نشده‌ایم.»
اظهارات این کارشناس درحالی است که گفته میشود در دور اول سفرهای استانی ریاست‌جمهوری برای احیا و مرمت این مرکز پژوهشی تاریخی اعتبار اولیه مناسبی در نظر گرفته شده است.
دکتر عجب‌شیری‌زاده با بیان اینکه اقدامات اولیه برای احیای محوطه تاریخی رصدخانه انجام شده است، به خبرگزاری مهر می‌گوید: «برای این منظور نقشه بازسازی محوطه تهیه شده است که درصورت اجرای این طرح، از حمایت‌های بین‌المللی نیز برخوردار می‌شویم.»
رئیس مرکز اخترفیزیک مراغه همچنین یادآور میشود: «مرمت و بازسازی این رصدخانه با همکاری سازمان میراث فرهنگی انجام خواهد شد اما با وجود تهیه تمامی زیرساخت‌ها و هماهنگی‌های لازم برای احیای این محوطه از سوی مرکز، تاکنون مسئولان میراث فرهنگی برای تعیین محوطه اقدامی نکرده‌اند.»
رئیس مرکز تحقیقات نجوم و اخترفیزیک مراغه با تاکید بر اینکه اقدامات اینچنینی باعث دلسرد و مایوس‌شدن محققان میشود ابراز امیدواری می‌کند که طرح جدید ارائه‌شده از سوی مرکز تحقیقات نجوم و اخترفیزیک مراغه با همکاری سازمان میراث فرهنگی شهرستان مراغه و مسئولان ذی‌ربط هر چه زودتر اجرا شود؛
طرحی که مهندس محمدی از آن به‌عنوان «طرحی غیر‌جامع» نام می‌برد و به همشهری می‌گوید: «اگر طرحی به نام احیای رصدخانه مراغه ارائه میشود باید جامع باشد و تمامی جنبه‌های لازم را در نظر گرفته باشد و در ضمن با سازمان میراث فرهنگی هماهنگ باشد.»
آیا طرح ارائه‌شده از سوی مرکز اخترفیزیک مراغه این مشخصات را ندارد؟ پاسخ رئیس سازمان میراث فرهنگی آذربایجان شرقی به این سؤال منفی است: «در طرح ارائه‌شده همه زوایا در نظر گرفته نشده است.
ما اکنون در سازمان در حال مطالعه و تهیه یک‌طرح جامع هستیم اما در تهیه این طرح حتما از نظر کارشناسانی چون دکتر عجب‌شیری‌زاده نیز استفاده می‌کنیم.»
________________________________________________
یکشنبه ، 16 تیر 1387
رصدخانه مراغه، مرکز تحقیقاتی و گردشگری میشود
پیام میشو -فرماندار مراغه از تبدیل رصدخانه این شهر به مرکز تحقیقاتی و گردشگری در آینده خبر داد.
بهلول نعمتی به <ایرنا> گفت: این طرح به عنوان یک طرح واحد به صورت مشترک توسط مرکز تحقیقات اختر فیزیک مراغه و سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری اجرا میشود.
وی اضافه کرد: رصدخانه مراغه با استفاده از نقشه رصدخانه‌هایی که در گذشته با بهره‌گیری از طرح ساخت این رصدخانه از جمله در سمرقند، چین و هند ساخته شده بازسازی میشود.
به گفته وی، طرح جامع بازسازی این رصدخانه در دولت نهم و در سفر اول رئیس جمهوری به این شهر تصویب شده ولی موانع مربوط به تملک اراضی آن اجرای این طرح را با مشکلاتی مواجه کرد.وی خاطرنشان کرد: هماهنگی‌های لازم برای تملک این اراضی با سه سازمان مرتبط با این اراضی انجام شده است.
او با اظهار امیدواری برای آغاز عملیات بازسازی این رصدخانه در سال جاری افزود: در اجرای این طرح، آثار به جا مانده از دوران گذشته در این رصدخانه بازسازی و تکمیل شده و علاوه بر آن، به فناوری‌ها، کشفیات و تحقیقات جدید در خصوص نجوم مجهز میشود.
رصدخانه مراغه مهمترین اثر تاریخی و جهانی این شهر محسوب شده و در نوع خود در گذشته، کاملترین و مهمترین بنا در زمینه نجوم بوده و پیش از اختراع تلسکوپ در جهان و در قرن هفتم هجری - قمری توسط خواجه نصیرالدین طوسی پایه‌گذاری شد.
خواجه نصیرالدین طوسی در ساخت این بنای ارزشمند از شخصیت‌های علمی همچون علامه قطب‌الدین، فخرالدین مراغی، محی‌الدین مغربی و نجم‌الدین اسطرلابی یاری گرفت.
تحقیقات نشان می‌دهد که پیش از رصدخانه کپرنیک آلمان، رصدخانهای به عظمت رصدخانه مراغه وجود نداشته و رصدخانه‌هایی در برخی کشورها بر مبنای این رصدخانه احداث شده است.
__________________________________________________
۱۳۹۰/۸/۸
تنها رصدخانه هولاکویی ایران حریم مصوب ندارد
بررسی اسناد و مدارک مربوط به تعیین حریم آثار و بناهای تاریخی نشان می‌دهد که تنها رصدخانه هلاکویی ایران، حریم مصوب ندارد. هرچند، مدیر اداره میراث فرهنگی مراغه نظر دیگری دارد و می‌گوید که این رصدخانه، تعیین حریم شده است، اما اطلاعات بیشتری در مورد شماره و تاریخ ثبت آن ارایه نمی‌‌دهد
خبرگزاری میراث فرهنگی ـ گروه میراث فرهنگی ـ آخرین اطلاعات به دست‌آمده از بررسی اسناد و مدارک مربوط به حریم آثار و بناهای تاریخی حاکی از آن است که تنها رصدخانه ایران که بر جای مانده از دستاوردهای کم نظیر تمدن این سرزمین است، هنوز از سوی کارشناسان سازمان میراث فرهنگی تعیین حریم نشده است.
هرچند که مدیر اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری مراغه اعتقاد دارد که این بنای تاریخی حریم دارد. با این وجود، "علیرضا پاشایی" به سوالات خبرنگار CHN، در مورد شماره، تاریخ ثبت و جزییات این حریم، پاسخی نداده و اطلاعاتی ارائه نمی‌کند.
به این ترتیب تنها می‌توان به مدارکی استناد کرد که از تعیین حریم استان‌ها وجود دارد و بر اساس این اسناد، رصدخانه مراغه که به گفته تاریخ‌نویسان تنها یک رصدخانه نبوده بلکه یک سازمان گسترده علمی به شمار می رود و به شماره 1675 در تاریخ 16 تیر 1364 در فهرست میراث ملی جای گرفته است، حریم ندارد. پس هر گونه ساخت و سازی در عرصه و حریم این رصدخانه که بیشتر زمین‌های اطراف آن دارای مالک شخصی است، همواره می‌تواند هویت تاریخی این بنا را تهدید کند.
مدیر اداره میراث فرهنگی مراغه اما از شرایط کنونی این رصدخانه به دلیل بی‌توجهی مدیران پیشین، می‌گوید: «در گذشته پیش بینی‌هایی برای تعیین حریم این بنای تاریخی نشده بود، بنابراین زمین‌های اطراف اکنون دیگر مالک خصوصی دارند و اگر سازمان میراث فرهنگی بخواهد که این زمین‌ها را بخرد و حریم را از دست مالک شخصی رها کند، زمان می‌برد.»
با این حال، مدیر اداره کل میراث فرهنگی مراغه درباره وضعیت فعلی این بنا می‌گوید: «در حال حاضر حفاظت از رصدخانه مراغه، به شکل جدی انجام میشود و کارهای عمرانی و مرمتی هیچ مشکلی ندارد.»
این در حالی است که کارشناسان میراث فرهنگی همواره به اهمیت تعیین حریم بناهای تاریخی تاکید کرده‌اند و آن را یکی از مهمترین اقدامات برای حفاظت و صیانت از میراث فرهنگی کشور می‌دانند. آن‌ها همچنین در مورد نداشتن حریم بسیاری از بناهای تاریخی ایران که سال‌هاست ثبت ملی شده‌اند با این حال حریم مصوب ندارند، هشدار می‌دهند.
با این حال، بررسی اسناد و مدارک تعیین حریم آثار تاریخی آذربایجان شرقی نشان می‌دهد که این استان تا پایان سال 88، 1641 اثر ثبت داشته که این تعداد آثار ثبتی شامل 55/5 کل آثار ثبتی کشور میشود. بنابراین از نظر آثار ثبت شده، رتبه پنجم کشور را داراست. اما در بخش ثبت حرایم تنها، 43 حریم مصوب دارد که 64/2 حرایم کشور را شامل میشود. این تعداد ثبت حریم باعث میشود که از نظر تعداد حرایم ثبتی کشور رتبه یازدهم را داشته باشد.
بنابراین بناهایی که در آذربایجان شرقی تعیین حریم شده‌اند از این قرار است؛ در سال 77، سه طرح حریم، در سال 78 یک طرح و در سال 80، هفت طرح حریم، در سال 81 ، دو تعیین حریم و در سال 85، پنج طرح حریم در این استان صورت گرفته است. این استان در سال 87، هم یازده طرح حریم داشت که تنها یکی در تبریز و بقیه در بناب بوده است.
نخستین حریمی که در پل دختر میانه با شماره 88 ثبت شد، در تاریخ 15 دی 1310 و نخستین حریم مصوب برای مسجد کبود تبریز به تاریخ 11 بهمن 1355 بوده است. بنا براین آمارها، تاکنون در مراغه هیچ تعیین حریمی انجام نشده و رصدخانه مراغه نیز تعیین حریم نشده‌است.
بنابراین، سوال اساسی اینجاست که اولویت برای ثبت چه معیارهایی دارد؟ چرا تا کنون یکی از مهمترین بناهای تاریخ ایران، تعیین حریم نشده است. اگر هم تعیین حریم شده چرا مسئولان در ارایه اطلاعات در این زمینه کوتاهی می‌کنند؟
مدیر اداره میراث فرهنگی مراغه اما بر داشتن حریم این بنا اصرار می‌کند و یکی از دلایل تعیین حریم رصدخانه مراغه را کاوش‌های گذشته در اطراف این بنای تاریخی می‌داند و می‌گوید: «اگر یک بنای تاریخی کاوش شود یعنی اینکه حتما حریم دارد.»
در پاسخ به این سوال که در حال حاضر حریم درجه یک این بنا دچار مشکل نشده‌است، می‌گوید: «تا کنون حریم این بنای تاریخی دچار مشکل نشده و در حال حاضر یک سری اقدامات برای نگهداری این بنا انجام می‌گیرد.»
با این حال، آمارها از این قرار است که سازمان میراث فرهنگی آذربایجان شرقی در سال 88 و 89 تعیین حریم انجام نداده‌است و اگر حریمی در سال 89 ابلاغ شده، در سال 88 تعیین حریم و مراحل اداری را طی کرده و سپس مصوب و ابلاغ شده است.
رصدخانه مراغه، رصدخانهای است که در دوره هلاکوخان زیرنظر خواجه نصیرطوسی در شهر مراغه ساخته شد. این رصدخانه روی تپه‌ای در غرب مراغه قرار داشته و امروزه تنها پی‌های بخش‌های مختلف و بخشی از بقایای سنگی آن باقی‌مانده است. در سال‌های اخیر گنبدی برای محافظت از بقایای این بنا روی بخشی از آن ساخته شده‌است. با این وجود همچنان این بنا از نبود امکانات حفاظتی و تعیین حریم دچار مشکل است.
بنای رصدخانه مراغه در سال 651 هجری (1261میلادی) به سفارش خواجه نصیرالدین طوسی و به فرمان هولاکو -نوه چنگیزخان مغول آغاز شد. هولاکو برای نگهداری این سازمان پژوهشی موقوفه‌های ویژه‌ای درنظر گرفت. کتابخانهای شامل 400 هزار جلد کتاب و ابزارهای اخترشناسی، از جمله ذات‌الربع دیواری به شعاع 430 سانتی‌متر، حلقه‌دار (ذات‌الحلق)، حلقه انقلابی، حلقه اعتدالی و حلقه سموت نیز فراهم شدند. در همین‌جا بود که زیج ایلخانی به‌سال 670 هجری (1276 میلادی) فراهم شد.
اکنون رصدخانه مراغه که فقط مخصوص رصد ستارگان نبود و یک سازمان علمی گسترده به شمار می‌رفت که بیشتر شاخه‌های دانش درس داده می‌شد و مشهورترین دانشمندان آن عصر ـ از جمله قطب‌الدین شیرازی، کاشف علت اصلی تشکیل رنگین کمان ـ در آنجا جمع شده بودند، بدون حریم رها شده است و مسئولان مربوطه این مسئله را قبول نمی کنند.
نظر شما